यदि कुनैपनि राम्राेसँग सुत्न सक्दैन र निन्द्राबाट ब्यूझिरहन्छ भने त्याे स्लीप एपनिया (ओएसए) को लक्षण हुनसक्छ। यसले मस्तिष्कको सोच्ने र बुझ्ने क्षमतामा समेत असर पार्छ।
एक नयाँ रिपोर्टअनुसार भारतमा १० मध्ये एक व्यक्ति त्यस्ताे समस्याबाट प्रभावित हुन्छन् र उमेर बढ्दै जाँदा यसले व्यक्तिको मस्तिष्कको कार्यप्रणालीमा असर पार्छ।
अल इन्डिया इन्स्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्सेजको न्युरोलोजी विभागका प्रमुख डा. कामेश्वर प्रसादले उक्त अनुसन्धानको नेतृत्व गरेका थिए।
यो अनुसन्धान ७५०५ वयस्कमा गरिएको थियो।
नेदरल्यान्ड्सको एर्मस मेडिकल सेन्टरको इपिडिमियोलोजी विभाग र अमेरिकाको हार्वर्ड टीएच चेन स्कुलको सोसल एन्ड बिहेभियरल साइन्सेज इन पब्लिक हेल्थका डाक्टरले यो अध्ययन गरेका हुन्।
कामेश्वर प्रसाद भन्छन्, 'भारतमा यो पहिलो प्रकारको अनुसन्धान हो, जसमा जिनोमिक्स, न्यूरोइमेजिङ र निद्रासँग सम्बन्धित धेरै तराजूको अध्ययन गरिएको थियो। महिला र पुरुषको संख्या लगभग बराबर थियो।'
अनुसन्धानले के पत्ता लगायाे?
उक्त अनुसन्धानकाे कारण बताउँदै उनी भन्छन् कि धेरै देशहरूमा उमेरको दायरासँगै वृद्धहरूको संख्या पनि बढिरहेको छ। समय बित्दै जाँदा तिनीहरूको संख्या बढ्दै जानेछ।
डा. कामेश्वर प्रसादका अनुसार उमेर ढल्कँदै जाँदा देखिने मुख्य रोगडिमेन्सिया वा बिर्सने, हृदयाघात र स्ट्रोक हुन्। यो अनुसन्धान मुख्यतया ती समस्याहरूमा केन्द्रित थियो।
यस अनुसन्धानमा मानिसहरुलाई निन्द्राको बारेमा धेरै प्रश्नसोधिएको थियो, जसमा खराब निन्द्रा, अवरोधक स्लीप एपनिया (ओएसए) आदि समावेश छन् र मस्तिष्कको कार्यप्रणालीबीच कतिको सम्बन्ध छ जस्तै चीजहरू सम्झनु, योजना बनाउनु, डिजाइन गर्नु र सिक्वेन्सिङ गर्नु?
डा. कामेश्वर प्रसाद भन्छन् कि अनुसन्धानले के पत्ता लगाएको छ भने कम निन्द्रा वा ओएसए भएका व्यक्तिको मस्तिष्कको कार्य क्षमता निन्द्रामा कुनै समस्या नभएका व्यक्तिजत्तिकै राम्रो हुँदैन।
अवरोधक स्लीप एपनिया या ओएसए के हाे?
नेसनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित जानकारीअनुसार ओएसए एउटा यस्तो विकार हो जसमा सुतेको बेला मानिसको श्वासप्रश्वास निरन्तर बन्द हुन्छ।
डाक्टर जेसी सुरीले यसलाई विस्तारमा व्याख्या गरेका छन् कि दिनको समयमा मानिस आरामले सास फेर्छ र बाहिर निस्कन्छ र यसमा कुनै अवरोध हुँदैन।
तर राति सुत्दा हाम्रो मांसपेशीहरू आराम गर्छन् र कोही पनि मानिस उभिएर सुत्न सक्दैनन्।
फोर्टिस अस्पतालको पल्मोनरी, क्रिटिकल केयर र स्लीप मेडिसिन विभागका प्रमुख तथा निर्देशक डा. सुरीले दिल्लीस्थित सफदरजंग अस्पतालमा ३४ वर्ष काम गरेका छन्।
डाक्टर जेसी सुरी भन्छन्, 'सुतेको बेला हाम्रो जिब्रो घाँटीतिर पछाडि झर्छ र यसले बाटो बन्द गर्छ र सास फेर्न बन्द गर्छ।'
रातको समयमा जब मानिसको सास रोकिएर ब्यूझिन्छ जिब्रोमा हलचल हुन्छ। यो मुखमा आएर सास फेर्ने बाटो खोलिदिन्छ, जसका कारण व्यक्ति सास फेर्न थाल्छ। यसपछि व्यक्ति फेरि निदाउँछ र त्यसपछि जिब्रो पछाडि जान्छ र सास रोकिन्छ, जसका कारण फेरि निद्रा बिग्रन्छ। यो प्रक्रिया रातभर चलिरहन्छ। यसलाई अवरोधक स्लीप एपनिया भनिन्छ।
चिकित्सकहरूका अनुसार निद्राका धेरै स्तरहरू हुन्छन् जसमा प्रकाश, गहिरो निद्रा, वा सपना नदेख्ने निन्द्रा हुन्छ र यसले शरीरका विभिन्न अंगहरूलाई मद्दत गर्छ।
घुर्ने समस्या
डा. जेसी सुरीका अनुसार निद्रामा श्वासप्रश्वास प्रणाली साँघुरो हुँदा श्वासप्रश्वासमार्गले आंशिक रूपमा अवरुद्ध भएको भन्न सकिन्छ।
यस्तोअवस्थामा व्यक्ति घुर्न थाल्छ र जब यो बाटो पूर्णरुपमा बन्द हुन्छ, यसलाई स्लीप एपनिया भनिन्छ।
त्यस्तोअवस्थामा जब तपाईं सास फेर्न सक्नुहुन्न, अक्सिजनको स्तर घट्छ र कार्बन डाइअक्साइड बढ्छ। निन्द्रा बिग्रिएपछि मात्र सास फेर्ने बाटो खुल्छ।
यस्तोअवस्थामा स्लीप एपनिया रोग भएका मानिसहरू एक घण्टामा १५, २५ वा ५० पटक सम्म सुत्ने गर्दछन् किनकी उनीहरूलाई श्वासप्रश्वासको बाटो खोल्न उठ्नु पर्ने हुन्छ।
जसका कारण व्यक्ति गहिरो निद्रामा जान सक्दैन र निन्द्रा बिग्रन्छ।
चिउँडोनजिकै बढी बोसोयुक्त तन्तु हुन सक्ने भएकाले घुर्नबाट जोगिन चिकित्सकले तौल नियन्त्रण गर्न सुझाव दिन्छन्। तिनीहरूले वायुमार्गलाई संकुचित गर्न सक्छन् र हावाको मार्गमा बाधा पुर् याउन सक्छन्। यस्तो अवस्थामा स्वस्थ तौल कायम राख्दा
घुर्नबाट राहत मिल्छ।
यदी रुघाखोकी लागेको छ र नाक अवरुद्ध भएको छ भने घुर्ने सम्भावना बढी हुन्छ। यस्तोअवस्थामा सुत्नुअघि नाक राम्ररी सफा गर्नुपर्छ।
अल्कोहलका कारण निद्राको समयमा मांसपेशीहरू बढी आराम गर्छन् र वायुमार्ग संकुचित हुन्छ र साँघुरो हुन्छ। यस्तोअवस्थामा सुत्नुअघि रक्सी नपिउनु नै उचित हुन्छ।
सुतेकाे बेला घुरिरहेकाे छ भने काेल्टाे फेरेर सुत्न फाइदाजनक हुन्छ। जिब्रो, चिउँडो र चिउँडोमुनिको बोसोयुक्त तन्तुहरूले गर्दा वायुमार्गमा अवरोध उत्पन्न गर्न सक्छ। यस्तोअवस्थामा एक पट्टी फर्के सुत्नु राम्राे हुन्छ।
निन्द्राको कमीले शरीरमा पर्ने असर
चिकित्सकहरूका अनुसार यदि कुनै व्यक्तिको निन्द्रा पूरा भएकाे छैन भने यसले सम्पूर्ण शरीरलाई असर गर्नुका साथै कार्यक्षमतामा पनि असर पार्छ।
एकाग्रताको कमी, स्मृतिमा प्रभाव, मस्तिष्कको निर्णय गर्ने क्षमतामा प्रभाव पार्छ। याेसँगै भावनात्मक स्वास्थ्यमा असर पर्छ, जसका कारण चिडचिडापन, रिस उठ्छ।
दिनको समयमा निन्द्रा लाग्ने, डिप्रेसन, एन्जाइटीको समस्या हुन सक्छ, ऊर्जाको अभाव, रक्तचापमा पर्ने असर, मुटुरोगको जोखिम, मधुमेह छ भने रोगसँग जुध्नमा कमी आउँछ। साथै थकानकाे कारण पनि दिनको समयमा निन्द्रा लाग्न थाल्छ।
कति समय सुत्नुपर्छ?
चिकित्सकहरूका अनुसार नवजात शिशुले बढी घण्टा सुत्नुपर्छ भने उमेर बढ्दै जाँदा निन्द्रामा कमी आउँछ।
स्लीप फाउन्डेसनका अनुसार नवजात शिशुले १४ देखि १७ घण्टा सुत्नुपर्छ भने किशोरकिशोरीले १४ देखि १७ वर्षसम्म ८ देखि १० घण्टा सुत्नुपर्छ।
त्यस्तै १८ देखि २६ वर्ष उमेर समूहका र २६ देखि ६४ वर्ष उमेर समूहका व्यक्तिले सातदेखि नौ घण्टा र ६५ वर्षभन्दा माथिका ले सातदेखि आठ घण्टा सुत्नुपर्छ।
डाक्टरहरूका अनुसार हाम्रो जीवन दिन र रात अनुसार चल्छ, जहाँ हामी उठ्छौं र दिनमा काम गर्छौं र रातमा सुत्छौं। उनीहरू पनि त्यहीअनुसार खाना खान्छन्। निन्द्रा हाम्रो मस्तिष्कका लागि निकै महत्वपूर्ण छ, शरीरका सबै कार्यहरू सुचारु रुपमा चल्नका लागि।
साथै, डाक्टरहरूले निन्द्रा नलाग्ने मानिसहरूलाई निद्राको स्वच्छता कायम राख्न सल्लाह दिन्छन्।
निन्द्राको स्वच्छतामा मानिसहरूलाई दिनको समयमा नसुत्न र रातको समयमा चिया वा कफी नपिउन सल्लाह दिइन्छ।
चिकित्सकका अनुसार धेरै मानिसको श्वासप्रश्वासको बाटो जन्मदेखि नै छोटो हुन्छ र तौल बढ्दा यो समस्या बढ्छ भने मोटोपनाले पनि यो समस्या निम्त्याउन सक्छ। यस्तो अवस्थामा सक्रिय जीवनशैली अपनाउनुपर्छ।
डा. कामेश्वर प्रसाद भन्छन्, 'मानिसहरूलाई निन्द्राको समस्या छ भन्ने कुरा थाहा हुँदैन, त्यसपछि डिमेन्सियाको समस्या थप नआओस् र यसबाट अन्य रोगबाट बच्न सकियोस् भनेर परीक्षण र उपचार गराउनुपर्छ।' बीबीसीकाे सहयाेगमा
