दशै-तिहारलाई हिन्दू चाडमा सिमीत गर्ने कि त्योभन्दा माथि उठेर नेपाली चाड पनि बनाउने ?, केही समययता यस विषयमा सार्वजनिक वहस सुरू भएको छ । अझ अर्को शव्दमा भन्दा यो वहस दशै-तिहारलाई सांस्कृतिक चाड बनाउने कि धार्मिक चाड बनाउने भन्ने पनि हो ।
नेपालको भूगोलमा बस्ने नेपालीका लागि त यो सांस्कृतिक चाडकै रूपमा स्थापित छ, भावनाका नेपाली पनि त्यही रूपमा यसलाई स्थापित गरेर नेपालको सांस्कृतिक विरासत कायम गर्न चाहन्छन्, तर केही मानिसहरू 'वसुधैव कुटूम्बकम्'को त्यो भावनालई साँघुरो बनाउँदै दशै-तिहारलाई धार्मिक चाड बनाउऩे प्रपञ्चमा लागेका छन् । त्यस्ता केही धर्मभिरू मठाधीशहरूको प्रपञ्चमा केही संघ-संस्थाका पदाधिकारी पनि नराम्ररी फसेका छन् । उनीहरूकै कारण परदेशमा संघ-संस्था विवादमा फस्ने र नेपाली समुदाय फाटोमा पर्ने विडम्बना सुरू भएको छ ।
यही कुरासँग सम्बन्धित छ- देश-देशमा बनाइने पात्रो अनि पात्रैपिच्छेका दशैं-तिहार अनि टीकाका साइतहरू । यसको केन्द्रविन्दुमा छ- अन्तर्राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णय समिति नामक एक समिति । त्यो समिति आफैंमा कुनै आधिकारिक संस्था हैन । यो विश्व ज्योतिष संघ नाममा काठमाडौैंमा दर्ता भएको एक गैसस मातहतको समिति हो । यस समितिमा जो जो छन्, उनीहरूको भूगोल, जात, स्कुलिङ, सोच, कोण सबै एउटै र पुरातनिक छ । फरक छ भने थर र गोत्र मात्रै । यही आधारमा यिनीहरूले यो समितिलाई अन्तर्राष्ट्रिय पञ्चाङ्ग निर्णय समिति भनेका छन् । यो कुनै कानुनी रूपमा मान्य र आधिकारिक संस्था हैन । एउटा कुरा चाँहि सत्य हो यो समितिका मानिसहरू नेपाली कर्मकाण्डी धार्मिक सनातनको क्षेत्रमा यी परिचित छन् ।
यस वर्षको दशैंको टीका साइत नेपालमा भन्दा अमेरिका र युरोपमा पहिला निकालेर नेपाली समाजलाई केही मात्रामा विभाजन गर्न सफल भएका यिनीहरू सबै टायर्ड र रिटायर्ड मानिस हुन् । आजभन्दा ५० वर्षअघि लिएको शिक्षाभन्दा दायाँबायाँ नदेख्ने यिनीहरू टाप लगाएका घोडाजस्तै हुन् । यिनीहरू पश्चगामी सोच राख्छन् ।
मलाई यस्तै लाग्छ, यो यतिकै लागेको हैन, यिनीहरूको पृष्ठभूमि, व्यवहार र गतिविधिका कारण नै लागेको हो । समय गते र तिथिमा फरक हिड्छ भनेर पूर्वमा भन्दा पश्चिममा पहिला दशै निकालेर उनीहरू भ्रान्तिवाला हुन् आधा पुष्टि गरेका थिए नै । अहिले तिहारको टीका एक महिनापछि नोभेम्बर २९ मा निकालेर त्यसको थप पुष्टि गरेका छन् । उनीहरूले पहिला जारी गरेको प्रेस विज्ञप्तिमा प्रष्टसँग त्यही लेखिएको छ ।
जब उनीहरूको सूचना गौढ गरेर हरियो र त्यहाँ गल्ती भेटियो - समाजिक सञ्जालमा त्यसमाथि क्रिया प्रतिक्रिया भएपछि उनीहरूले आफू भुस भएको थाहा पाए । त्यसपछि उनीहरूले हतारहतार आफू र आफ्ना अनुचरलाई नोभेम्बरको ठाउँमा अक्टोबर बनाएर अर्को प्रेस विज्ञप्ती जारी गरे । तर, यसो गर्दा उनीहरूले आफूले पहिलो सूचनामा गरेको महागल्तीलाई महसुससमेत नगरी पूरै नजरअन्दाज गरेका छन् । उनीहरूले यसलाई सामान्य मुद्रा राक्षस ठानेर नोभेम्बरलाई अक्टोबर बनाइदिएका छन् ।
तर, एउटा सकारात्मक सन्देश के हो भने यी भ्रान्तिवालाहरूले अमेरिकामा एक दिन अगाडि नै भाइटीकाको साइत निकालेर भाइटीकालाई गोरूतिहार बनाउनबाट भने बचाएका छन् । यसअघि दशैको टीकालाई लिएर भएको तीखो आलोचनाले हुनसक्छ यिनीहरूले यसपाली नेपालकै भाइटीकाको साइतलाई केही घण्टा र मिनेट मात्र वरपर बनाएका छन् । जजमानीको अंकगणित छोडेपछि ढिलोचाँडो यिनीहरू सही लाइनमा आइहाल्छन् ।
यो सामान्य गल्ती हैन, महागल्ती हो । यो क्षम्य हैन, अक्षम्य गल्ती हो । यो जनताको सुसूचित हुने आधारभूत अधिकारको उलंघन मात्र हैन, समाजलाई दिग्भ्रमित बनाउने नाकाम हर्कत पनि हो । यसलाई जति निन्दा गरे पनि कमै हुन्छ । यदि उनीहरूका अनुचरलाई यो सामान्य लाग्न सक्छ, यो उनीहरूको कुरा भयो र यस्ता घोडाटापेहरूलाई विचरा भन्न बाहेक केही गर्न सकिन्न ।
यिनीहरूले भन्दैमा कसैले नोभेम्बर २९ मा भाइटीका लगाउने थिएनन् । त्यसैले यो समस्याको विषय थिएन । तर, प्रश्न के हो भने यी मानिसहरू कस्ता हुन् भन्ने चाँहि हो ?
हामीलाई अर्को एउटा अवसर मिलेको छ यिनीहरूका बारेमा जान्ने बुझ्ने । यिनीहरू टायर्ड त हुन् नै रिटायर्ड पनि हुन् । यिनीहरू खुराफातमा ब्यस्त भएकाले डिस्टर्ब्ड छन् । यिनीहरू सिर्जनात्मक छैनन्, नयाँ कुरा स्वीकार गर्ने वसुधैव कुटूम्बकम बुझदैनन् । यिनीहरू भ्रान्तिवाला हुन् । यिनीहरूले समाजलाई विभाजित गर्दै भ्रान्तितिर लैजान्छन् । त्यसैले यस्ता मानिसहरूबाट समयमै नेपाली समाज र यसका अगुवाहरू सचेत हुन जरूरी छ ।
तर, एउटा सकारात्मक सन्देश के हो भने यी भ्रान्तिवालाहरूले अमेरिकामा एक दिन अगाडि नै भाइटीकाको साइत निकालेर भाइटीकालाई गोरूतिहार बनाउनबाट भने बचाएका छन् । यसअघि दशैको टीकालाई लिएर भएको तीखो आलोचनाले हुनसक्छ यिनीहरूले यसपाली नेपालकै भाइटीकाको साइतलाई केही घण्टा र मिनेट मात्र वरपर बनाएका छन् । जजमानीको अंकगणित छोडेपछि ढिलोचाँडो यिनीहरू सही लाइनमा आइहाल्छन् ।
नोभेम्बर २९ मा भाइटीकाको साइत निकालेर संसारभर प्रेस विज्ञप्ती जारी गर्ने मानिस र संस्था सामान्य हुन सक्दैन । यस्तो असमान्य मानिसको झुण्डको पछि लागेर नेपाली समाजलाई विभाजित गर्नु पाप हो । यस्तो पापकर्ममा नलाग्न सबै नेपालीलाई यो तिहारबाट प्रेरणा मिलोस् ।
हामी सबै मिलेर दशै-तिहारलाई नेपालीको सांस्कृतिक चाडका रूपमा विकास गरौं । ताकि संसारभर यसमा एकरूपता आओस् र हामी आफ्नो पृथक सांस्कृतिक पहिचान बचाउन सकौं ।
