‘गाईजात्रा’ नेवारहरुको मौलिक पर्व हो । गाईजात्रालाई साधारणतय मृतकको सम्झनामा गाई, झाँकी, व्यङ्ग्य, प्रहसनलगायत प्रदर्शन गर्ने दिन भनेर समेत बुझ्ने गरिन्छ । तत्कालीन राजा प्रताप मल्लले छोराको शोकमा रहेकी पत्नीको मन शान्त पार्न युवराज मात्र होइन देशमा अन्य धेरै व्यक्ति पनि मरेका हुन्छन् भनेर देखाउन यो जात्रा सुरु गरिएको इतिहासमा उल्लेख छ ।

गाईजात्रामा गाईको झाँकीले नपुगेर रानी खुसी पार्न व्यङ्ग्य, प्रहसन जस्ता क्रियाकलाप गर्दा रानी खुसी भएकाले उक्त समयदेखि यो दिन बर्सेनि हाँसो, मजाकसमेत गर्ने गरिएको इतिहासमा पढ्न पाइन्छ । हिन्दू धर्मअनुसार यमलोकको मुख्य ढोका वर्षभरि बन्द रहने र पृथ्वीलोकमा गाईजात्रा निकालेपछि यमलोकको ढोका खुल्ने र मृत आत्माले यमलोक प्रवेश पाई मुक्ति पाउने गरुड पुराणमा उल्लेख छ ।

वाक् स्वतन्त्रताको रूपमा समेत सदुपयोग हँुदै आएको गाईजात्रालाई प्रहसन, राजनीतिक, सामाजिक विकृतिप्रति व्यङ्ग्य गर्ने पर्वका रूपमा समेत लिने गरिएको छ । जनै पूर्णिमाको भोलि पल्टदेखि अष्टमीसम्म ८ दिन मनाइने परम्परागत सांस्कृतिक उत्सव पनि हो ‘गाईजात्रा’ । यो पर्वमा हाम्रा कलाकारहरु राजनीतिक घोचपेच गर्ने, सामाजिक विषयवस्तु माथि तीखो व्यङ्ग्य प्रहारका कार्यक्रम गर्ने, व्यङ्ग्यले भरिएको अडियो, भिडियो प्रहसन निकाल्नेदेखि लेख रचना प्रकाशनसमेत गर्दछन् ।