चीनको उहान राज्यबाट सुरु भएको कोरोना विश्वभर फैलियो। यसले मानवीय क्षेत्र मात्र हाेइन, संसारभरको अर्थतन्त्र नै धरासायी बनाइदियो। यो क्रम २ वर्षसम्म चल्यो।
शक्तिशाली मुलुकहरु टाट पल्टने अवस्थासम्म पुगे। यसको असर अर्को एक दशकसम्म रहने अर्थविदहरुको दाबी छ।
२ वर्षसम्म उद्योग, कलकारखानाहरु ठप्प भएपछि यसको प्रत्यक्ष असर सर्वसाधारणको दैनिक जीवनयापनमा पर्न गयो। कलकारखानामा ताला लाग्यो र उत्पादन पनि बन्द भयो।
एक देशबाट अर्को देशमा निर्यात हुने सम्पूर्ण सामाग्रीहरुमा यसको प्रभाव पर्याे। नेपाल पनि यो महामारीबाट अछुतो रहने कुरै भएन। निर्यातमा भन्दा आयातमा बढी निर्भर रहने नेपाल जस्तो मुलुकका लागि यो महामारीले अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड नै भाँचिदियो।
पछिल्लो दशकमा नेपालका साना उद्यमीहरु पोल्ट्री क्षेत्रमा आकर्षित भएका थिए। पोल्ट्री व्यवसायमा सम्भावना राम्रो देखेर लगानी गरेका साना व्यवसायीहरुको ८० प्रतिशत निर्यातमा कोरोनाले नराम्रोसंग असर पार्यो। जसका कारण भर्खर गति लिन थालेको पोल्ट्री क्षेत्रमा प्रयोग हुने कच्चा पर्दाथको आयातमा बढेको मूल्यले यसलाई थला पर्यो।
पोल्ट्री फार्मका लागि बाहिरबाट माउ, चल्लाहरु आउन सकेनन्। यसले किसानहरुको लगानी बालुवामा पानी हालेजस्तै भयो। करिब ३ वर्षसम्मको कोरोना कहरपछि अब सामान्य हुन्छ कि भन्ने बेला फेरि रूस–युक्रेन युद्धको चपेटामा पर्यो यो व्यवसाय।
पोल्ट्रीका लागि चाहिने कच्चा पदार्थ तथा औषधीजन्य सामाग्रीहरु युक्रेन, रुस र ब्राजिललगायतका देशबाट गरिन्थ्यो। यो युद्धको प्रत्यक्ष असर पोल्ट्री क्षेत्रमै पर्यो। जसको कारण कोरोनापछि बढेको बजार भाउभन्दा ३५ प्रतिशत मूल्यवृद्धि भयो। यसको असर दैनिक उपभोग्य मासु र अण्डामा पर्यो।
कोरोनाकाे बेला अण्डा र मासुको मूल्य २८० रूपैयाँ थियो भने रूस–युक्रेन युद्धलगत्तै त्यो मूल्य बढेर ४५० रुपैयाँसम्म पुग्यो। त्यस्तै भटमासको पिनामा ९ प्रतिशत बढेको छ भने दाना बनाउन प्रयोग हुने औषधीजन्य पदार्थमा ३५ प्रतिशतसम्म मूल्यवृद्धि भएको छ।
बाहिरबाट आयात हुने यी सामाग्री तथा कच्चा पदार्थमा मुल्यवृद्धि भएपछि नेपालमा पनि त्यसको असर परेको हो। त्यसैले अहिले कुखुराको मासु तथा अण्डाको मूल्य आकाशिएकाे छ। हाल कुकुराको मासुको मूल्य प्रतिकेजी ४५० सम्म छ भने अण्डाको मूल्य प्रतिक्रेट ५०० रुपैयाँसम्म पुगेको छ।
पोल्ट्री क्षेत्रमा प्रयोग हुने कच्चा पदार्थ रसिया, ब्राजिल, युक्रेन र भारतबाट आउने गरेको छ। रूस–युक्रेन युद्ध लम्बिँदै गएपछि त्यहाँबाट आउने कच्चा पदार्थको आपूर्ति हुन नसकेका कारण अहिले नेपाली बजारमा भनेजति सामानहरु आउन नसकेको र सोही कारण नेपालमा अभाव भएको व्यवसायीको भनाइ छ।
नेपाल पशुपन्छी औषधि व्यवसायी संघका पूर्वअध्यक्ष ऋषि बडालले कोभिड–१९ ले थला पारेको बेला फेरि रूस–युक्रेन युद्धले झनै अभाव उत्पन्न बनाएका बताउँछन्।
‘युद्धको कारण पनि सामानको मूल्य बढेको हो तर यसको मुख्य कारण कोरोना हो। कोरोनाले गर्दा मानिसले उत्पादन गर्न छाडे, सामानको अभाव हुन थाल्यो’, उनले बिएल नेपाली सेवासँग कुराकानी गर्दै भने, ‘जसकारण सामानको मूल्य ह्वात्तै बढ्यो।’
कच्चा पदार्थको मूल्य विगतका दिनहरुमा भन्दा ३५ प्रतिशत बढेको उनको ठम्याई छ। ‘नेपालमा पाइने ८० प्रतिशत सामान बाहिरबाट ल्याइन्छ। तर अहिले सामानको मूल्य बाहिरी देशमा नै महँगिएको छ’, उनले भने, ‘सबैभन्दा उत्पादन हुने ठाउँ अमेरिका हो, त्यहीँबाट सामान ल्याइन्छ। तर कोभिडको कारण उत्पादन कम भयो।’
अहिलेको बजार भाउलाई नियन्त्रण गर्नका लागि सरकारले उपयुक्त कदम चल्नुपर्ने उनको भनाई छ। ‘सरकारले महँगीबारे सोच्नुपर्छ। आफ्नो कार्यकर्ताकाे मात्र नभई जनतालाई पनि ध्यान दिनुपर्छ’, उनले भने, ‘जनताको मर्का नबुझ्ने सरकारकाे काम छैन।’
यस्तो बेलामा राज्यले व्यवसायीलाई अनुदान दिएर प्रोत्साहन गर्नुपर्ने बेला उल्टै कर बढाएर महँगीलाई झनै बढवा दिएको व्यवसायीको गुनासो छ।
कच्चा पदार्थमा भएको मूल्यवृद्धिले दानामा अत्यधिक मूल्य बढेको भन्दै व्यवसायीले सरकारले लिँदै आएको कर घटाउन माग गरेका छन्।
नेपाल दाना उद्योग संघले केही दिनअघि मात्र एक विज्ञप्ति निकाल्दै विभिन्न वस्तुको आयातमा सरकारले लगाइरहेको कर घटाउन माग गरेको थियो।
दाना बनाउने कच्चा पदार्थ मुख्यतः मकै, भटमासको पिना, औषधि, कच्चा तेल तथा फिड सप्लिमेन्टहरुको अस्वाभाविक मूल्यवृद्धिबाट उत्पादन लागत बढेको भन्दै सरकारलाई पुनर्विचार गर्न संघको माग छ।
संघकाअनुसार आर्थिक वर्ष २०७४/७५ को बजेटसम्म दाना उद्योगलाई आवश्यक कच्चा पदार्थ मकै तथा भटमासको पिनाको भन्सार महसुल १.६ प्रतिशत मात्र थियो। यो दर २०७५/७६ बाट मकैमा ५ प्रतिशत र भटमासको पिनामा ९ प्रतिशतसम्म कृषि सुधार शुल्क बढाइएको छ। जसका कारण दानाको मूल्य बढेको संघको दाबी छ।
