राउटे समुदाय आधुनिक मानव समाजभन्दा भिन्नै तरिकाले बाँच्छन् । उनीहरुको आफ्नै घर हुँदैन । तर, जंगल नै उनीहरुको साम्राज्य हो । उनीहरुको आफ्नै राज्य छ । जहाँ उनीहरुले चुनेका हुन्छन्, आफ्ना मुख्खे (मुखिया) ।

उनीहरुको साम्राज्यमा ‘नेपाल सरकार’ले चलाएको शासन चल्दैन । चल्छ त आफैंले बनाएको नीति र नियम । खस आर्य जातिको ठकुरी अन्तर्गत पर्ने राउटे सीमान्तकृत वर्ग हुन् ।

जंगलमै घुम्दै जीवनयापन गर्ने भएकाले उनीहरुको हातमा अझै ‘नागरिकता’ पुगिसकेको छैन । १ सय ५१ जनाको संख्यामा रहेका राउटे समुदाय नेपालको कर्णाली र मध्यपश्चिम क्षेत्रका घुम्दैफिर्दै जीवन चलाइरहेका छन् । केही समयअघिसम्म दैलेखको गाउँपालिकामा बसिरहेका उनीहरु त्यहाँ हिउँ पर्न थालेपछि ‘चिसो बढेको’ भन्दै सुर्खेत झरेका छन् ।

नागरिकताविहीन राउटे जातिलाई नेपाल सरकारले २०५२ सालदेखि मासिक ५ सय रुपैयाँ भत्ता दिन सुरु गरेको थियो । अहिले उनीहरु मासिक ३ हजार रुपैयाँ भत्ता बझ्दै आएका छन् । ‘सहरका राजाले खुब माया गर्छन् । जहाँ गया पनि भत्ता पठाउँछ । चामल पठाउँछ,’ राउटे महामुखिया मैनबहादुर शाही खुसी व्यक्त गर्छन् ।

नेपाली नागरिकताविहीन राउटे समुदायलाई दैलेखको गुराँस गाउँपालिकाले ‘परिचय पत्र’ वितरण गरेको छ । आफ्नो ठाउँमा राउटेको परिवार सधैं बस्दैनन् भन्ने जानकारी हुँदा पनि गाउँपालिकाको विश्वास छ, ‘कम्तिमा नेपाली हुने एउटा परिचय दिएका छौं । अब संसारको जुन कुनामा गएपनि उनीहरु नेपाली परिचयपत्र बोकेर हिँड्ने छन् ।’